Syntetyczne kruszywa jako krok w stronę skuteczniejszego recyklingu odpadów komunalnych

Odpady komunalne są istotnym problemem polskich (i europejskich) miast. Rocznie powstają tysiące ton śmieci, co przekłada się na konieczność ich zagospodarowania. Zrównoważone zarządzanie odpadami wymaga od gmin wprowadzania takich rozwiązań, które pozwolą na osiągnięcie unijnych wymagań związanych z recyklingiem. Jednym z proponowanych rozwiązań, po które sięga powoli coraz więcej regionów, jest przetwarzanie odpadów komunalnych na sztuczne kruszywa drogowe.

Tony odpadów komunalnych i przemysłowych w Europie

Ile śmieci wytwarzają każdego roku Europejczycy? Przeprowadzone przez Unię Europejską badania wykazały, że na każdego mieszkańca Europy w 2022 r. przypadało średnio 5 ton wytworzonych odpadów. Łącznie daje to około 2,2 mld ton [1]. Co wśród nich przeważa? Prezentujemy szybki przegląd odpadów, które są wytwarzane w największych ilościach [1]:

• odpady budowlane (38,4%);
• z górnictwa i wydobycia (22,7%);
• z usług związanych z odpadami i usług wodnych (10,5%);
• powstałe w przemyśle wytwórczym (10,4%);
• z gospodarstw domowych (8,9%);
• z innych rodzajów działalności gospodarczych (9,2%), w tym usług (5,2%) i energetyki (3,0%).

Gospodarka o obiegu zamkniętym – co to jest?

Ogromne ilości odpadów komunalnych i przemysłowych, które są wytwarzane każdego roku w Europie, skłoniły Unię Europejską do działań, mających na celu zmniejszenie składowania, a zwiększenie recyklingu. Odpowiedzialne gospodarowanie odpadami ma poprawić zarówno stan ekologiczny środowiska i wpłynąć pozytywnie na zdrowie ludzi, jak też przynieść korzyści ekonomiczne mieszkańcom oraz całym regionom.

Na bazie tych idei powstało pojęcie gospodarki o obiegu zamkniętym. Co dokładnie oznacza i jakie cele przyświecają takiemu rodzajowi gospodarki? Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Unię Europejską [2]:

„Gospodarka o obiegu zamkniętym to model produkcji i konsumpcji, który polega na dzieleniu się, pożyczaniu, ponownym użyciu, naprawie, odnawianiu i recyklingu istniejących materiałów i produktów tak długo, jak to możliwe. W ten sposób wydłuża się cykl życia produktów. W praktyce oznacza to ograniczenie odpadów do minimum. Kiedy cykl życia produktu dobiega końca, surowce i odpady, które z niego pochodzą, powinny zostać w gospodarce, dzięki recyklingowi. Można je z powodzeniem wykorzystać ponownie, tworząc w ten sposób dodatkową wartość”.

Co ważne, model gospodarki o obiegu zamkniętym stoi w opozycji do klasycznego modelu liniowego, w którym produkty są wytwarzane, używane i wyrzucane, a czas ich działania jest z góry zaplanowany (jest to tzw. planowana zużywalność). Klasyczny, liniowy model gospodarczy wykorzystuje założenie, że dostępne są duże ilości tanich produktów i energii, a ich systematyczne zużywanie (zgodne z planem) zmusza konsumentów do dalszego kupowania, co z kolei napędza rynek [2].

Dyrektywy Unii Europejskiej

Unia Europejska regularnie wprowadza nowelizacje swoich ustaw, dotyczących przetwarzania odpadów. Normy dla krajów członkowskich są systematycznie podnoszone, co ma przyczynić się do bardziej ekologicznej i odpowiedzialnej gospodarki odpadami. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi [3, 4]:

• do końca 2025 r. co najmniej 65% wszystkich odpadów opakowaniowych powinno zostać poddane recyklingowi;
• do końca 2030 r. recykling powinien objąć już 70% odpadów opakowaniowych;
• do końca 2030 r. powinny zostać poddane recyklingowi odpowiednio: szkło w 75%, papier i tektura w 85%, żelazo w 80%, aluminium w 60%, tworzywa sztuczne w 55%, drewno w 30%;
• po 2025 r. gminy będą musiały wykazać, że poddały recyklingowi co najmniej 55% odpadów komunalnych (wcześniej próg ten wynosił 45%).

Niestety, wcześniejsze założenia, które powinny zostać spełnione przez kraje członkowskie, często nie były wypełniane. Warto wspomnieć, że Polska (wraz z m.in. Danią, Hiszpanią, Francją i Czechami) znalazła się wśród 18 krajów, które nie spełniły wymagań ustalonych na 2020 r. odnośnie do recyklingu i ponownego użycia odpadów komunalnych [3].

Recykling to problem dla gmin. Jak wyglądała sytuacja w latach poprzednich?

Wiele polskich gmin ma poważne problemy ze spełnieniem restrykcyjnych norm Unii Europejskiej. Warto przypomnieć, że w 2023 r., gdy ustalony poziom materiałów poddawanych recyklingowi wynosił 35%, tylko połowie spośród miast wojewódzkich udało się wywiązać z obowiązków. Najlepszy wynik uzyskano w Kielcach, gdzie do ponownego użycia i recyklingu przekazano ponad 48% odpadów [4].

Niepowodzenia tłumaczone są różnie – niewielką świadomością ekologiczną mieszkańców, a także gospodarką odpadami opartą przede wszystkim o kryterium ceny [4]. Nie zmienia to jednak tego, że restrykcyjne założenia Unii Europejskiej oraz konsekwencje wynikające z braku spełnienia wymogów sprawiają, że polskie samorządy muszą poszukiwać nowych rozwiązań w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym.

Dlaczego sztuczne kruszywa mogą być użyteczne w gospodarce o obiegu zamkniętym?

Jednym z proponowanych rozwiązań jest wykorzystywanie w inwestycjach drogowych kruszyw sztucznych. Są one uzyskiwane w trakcie przetwarzania odpadów komunalnych i przemysłowych [4]. Pozyskiwane w ten sposób kruszywa są stosowane w dużych ilościach w pracach drogowych. Jakie to ilości? Sięgają one setek ton, przykładowo [4]:

• drogowa osiedlowa o szerokości około 3,5 m i długości nie przekraczające 500 m wymaga ok. 700 ton kruszywa;
• droga leśna o szerokości 2,5–3 m oraz długości około 700 m zużywa około 550 ton sztucznego kruszywa.

Wykorzystywanie tak dużych ilości kruszyw sztucznych w inwestycjach pociąga za sobą wysokie zapotrzebowanie na ten materiał, pozyskiwany w trakcie recyklingu odpadów. Im większe zużycie kruszywa syntetycznego w gminach, tym też większe przetwórstwo śmieci, które powstały w regionie.

Jak podkreśla firma Mo-BRUK, która zajmuje się przetwarzaniem odpadów przemysłowych i pozyskiwaniem z nich m.in. kruszywa drogowego, coraz więcej gmin decyduje się na skorzystanie z takich półproduktów. Pomagają one w spełnianiu norm recyklingowych, ale są też atrakcyjne cenowo – mogą być nawet o 40% tańsze niż kruszywa naturalne [4].

Czym dokładnie jest kruszywo syntetyczne? Jak powstają kruszywa sztuczne?

Kruszywa sztuczne powstają podczas recyklingu różnorodnych odpadów, w tym „żużli paleniskowych i hutniczych, popiołów dennych i lotnych, pyłów, mineralnych osadów przemysłowych, gruzu budowlanego, cementu czy wapna” [4].

W trakcie recyklingu są poddawane zróżnicowanej obróbce fizykochemicznej, która powinna być dostosowana pod względem technologicznym do rodzaju przetwarzanych odpadów. Istotne jest takie ich przetworzenie, które zapewni stabilność w środowisku naturalnym i bezpieczeństwo – zagwarantuje, że szkodliwe substancje (np. metale ciężkie) zostaną wyeliminowane lub ich zawartość zostanie zredukowana do akceptowanego poziomu, który wynika ze ścisłych norm ekologicznych [5].

Osiągnięcie tych celów jest możliwe między innymi poprzez dodawanie odpowiednich związków chemicznych wiążących składniki niebezpieczne oraz mieszanie materiałów pozyskanych z odpadów z bezpiecznymi materiałami innego pochodzenia. Istotne są przy tym procesy wypalania, spiekania, stabilizacji i zestalania odpadów nieorganicznych [4–6].

W efekcie tych procesów powstaje kruszywo syntetyczne, które może być używane m.in. do  wykonywania dolnych warstw nasypów, wytyczania tymczasowych dróg, placów czy parkingów, a także do podbudowy dróg (w tym np. autostrad) lub ciągów pieszo-jezdnych [4, 5, 7]. Oprócz inwestycji drogowych, kruszywa sztuczne są wykorzystywane w innych sektorach budownictwa, w tym do stabilizacji i zagęszczania gruntów, wypełniania w nich pustek, przygotowywania warstw filtracyjnych i drenaży, a także jako zasypki pod instalacje. Dużą zaletą wielu z nich – poza odpornością mechaniczną – jest mrozoodporność, która gwarantuje szerokie możliwości wykorzystania [6, 7].

Korzyści płynące z zastosowania kruszyw sztucznych

Kruszywa syntetyczne mogą być wykorzystywane w wielu sektorach gospodarki. Zalety ich stosowania są różnorodne i obejmują [4, 7]:

• zmniejszenie wykorzystania surowców naturalnych, co pozwala zachować je na dłużej i redukuje ingerencję w środowisko, która byłaby konieczna w celu pozyskania naturalnych materiałów budowalnych;
• wspomagają gospodarkę o obiegu zamkniętym i przyczyniają się do bardziej odpowiedzialnego podejścia do środowiska;
• zmniejszają ilość odpadów, ponieważ pomagają je zagospodarować;
• wykorzystywane lokalnie zmniejszają ślad węglowy ze względu na ograniczenie odległości, na jaką są transportowane;
• obniżają koszty inwestycji, ponieważ są tańsze niż ich naturalne odpowiedniki i mają niższą gęstość, co przekłada się na mniejsze zużycie materiału;
• obniżają koszty gospodarowania odpadami;
• wspierają systemy oceny budynków zrównoważonych, w których przywiązywana jest waga m.in. do wykorzystywania materiałów z recyklingu.

Bibliografia

1. Parlament Europejski. Zrównoważone zarządzanie odpadami: działania UE. [Internet]. 2018 [dostęp: 14.07.2025]. Dostępny w: https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20180328STO00751/zrownowazone-zarzadzanie-odpadami-dzialania-ue
2. Parlament Europejski. Gospodarka o obiegu zamkniętym: definicja, znaczenie i korzyści (wideo) [Internet]. 2023. [dostęp: 14.07.2025]. Dostępny w: https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20151201STO05603/gospodarka-o-obiegu-zamknietym-definicja-znaczenie-i-korzysci-wideo
3. ‌Matłacz, A. KE: Polska nie osiągnęła celów w zakresie recyklingu odpadów. Prawo.pl. [Internet]. 2024 [dostęp: 14.07.2025]. Dostępny w: https://www.prawo.pl/samorzad/unijne-cele-w-zakresie-recyklingu-odpadow-a-polska,528244.html
4. Portal Samorządowy. Znaleźli sposób na uniknięcie kar. Pierwsze gminy w Polsce właśnie przecierają szlaki [Internet]. 2025 [dostęp: 14.07.2025]. Dostępny w: https://www.portalsamorzadowy.pl/gospodarka-komunalna/znalezli-sposob-na-unikniecie-kar-pierwsze-gminy-w-polsce-wlasnie-przecieraja-szlaki,616839.html?mp=promo
5. ‌Górnicka, I. Syntetyczne kruszywa w drogach. PortalKomunalny.pl. [Internet]. 2022 [dostęp: 14.07.2025]. Dostępny w: https://portalkomunalny.pl/plus/artykul/syntetyczne-kruszywa-w-drogach/
6. ‌budownictwo.pl. Podstawowe rodzaje kruszyw sztucznych [Internet]. 2021 [dostęp: 14.07.2025]. Dostępny w: https://budownictwo.pl/artykul/podstawowe-rodzaje-kruszyw-sztucznych-151224
7. ‌CEMEX Polska. Kruszywa z recykingu [Internet]. 2022 [dostęp: 14.07.2025]. Dostępny w: https://www.cemex.pl/kruszywa-z-recyklingu