Bomba ekologiczna w pobliżu Częstochowy. Przyznano 33 mln zł na rzecz sprzątania odpadów w Kokawie w gminie Mykanów.

Mieszkańcy wsi Kokawa od 2017 r. narażeni są na bliskie sąsiedztwo 4 mln litrów (4 tys. ton) trujących substancji, które zostały zgromadzone na nielegalnym składowisku odpadów. To nie tylko koszmar ekologiczny dla środowiska – to przede wszystkim realne ryzyko nowotworów, mutacji genetycznych i zaburzeń hormonalnych, które mogą wystąpić u mieszkańców. 26 maja 2025 r. podpisano jednak porozumienie, które zapewni gminie wsparcie finansowe niezbędne do usunięcia odpadów.

Nielegalne składowisko odpadów w Kokawie

Kokawa to wieś w gminie Mykanów, w powiecie częstochowskim, w województwie śląskim. Od wielu lat boryka się ona z problemem toksycznych odpadów, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców, a także grożą katastrofą ekologiczną, która miałaby wpływ na cały region częstochowski. Jak pojawiły się tam groźne śmieci?

Na terenie działki w Kokawie oraz pod Częstochową w latach 2017–2018 doszło do przestępstwa gospodarczego. Dwóch mężczyzn, 39-letni mieszkaniec Radostkowa i 53-letni mieszkaniec Częstochowy, zdecydowało się na sprowadzanie i składowanie niebezpiecznych odpadów na terenie nieruchomości należącej do częstochowianina. Samym sprowadzaniem śmieci zajmował się radostkowianin. Są to substancje niewiadomego pochodzenia, których transport odbywał się w nieprzystosowanych do tego pojemnikach typu mauzer (1000 L), w beczkach (200 L) lub w pojemnikach typu big-bag. Sprowadzone odpady niebezpieczne pochodziły z różnorodnych zakładów produkcyjnych: chemicznych, petrochemicznych, farbiarskich, lakierniczych, motoryzacyjnych i innych [1].

Śledztwo w sprawie przestępstwa

Inspektorzy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska z Delegatury w Częstochowie, przedstawiciele Urzędu Gminy Mykanów, funkcjonariusze policji i straży pożarnej, a także pracownicy Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w Częstochowie przybyli na miejsce przestępstwa w celu dokonania oględzin składowiska. Zostały wykonane badania terenu za pomocą drona, co było pomocne przy ocenie dokładnego obszaru nielegalnego wysypiska śmieci, w tym w zidentyfikowaniu miejsc ewentualnego przecieku. Ponadto pobrano próbki gleby do badań laboratoryjnych [2]. Po oględzinach strażacy zabezpieczyli teren, aby trujące substancje nie przedostawały się do środowiska [1, 2].

Ekspertyzy wykazały, że odpady niebezpieczne składowane w plastikowych pojemnikach zawierały różnorodne chemikalia, które mogą powodować nowotwory, mutacje i zaburzenia hormonalne. Niebezpieczeństwo związane z ich składowaniem na terenie Kokawy było tym większe, że działka znajduje się zaledwie 800 m od ujęcia wód podziemnych „Rybna”, zaopatrującego okolicę w wodę pitną. Istniało więc potencjalne ryzyko skażenia ujęcia toksycznymi substancjami, co przełożyłoby się na problem z dostawami wodny pitnej do około 300 tys. mieszkańców regionu [3, 4].

Niezbędne dofinansowanie

Wstępne oszacowania przeprowadzone przez gminę Mykanów wykazały, że koszt usunięcia wszystkich odpadów niebezpiecznych sięgnąłby około 45 mln zł [1], następnie ich oszacowanie zmieniono na 33 mln zł (taka też suma została podana we wniosku do Ministerstwa Klimatu i Środowiska) [3, 4]. Zasoby własne gminy szacowane były na 60–100 mln zł, gdyby więc musiała w całości samodzielnie sfinansować usuwanie toksycznych chemikaliów, wstrzymałoby to jej rozwój na wiele lat i uniemożliwiłoby szereg innych, ważnych dla mieszkańców inwestycji. Co więcej, jak wyjaśnił wójt Pomada: „Regionalna Izba Obrachunkowa nie pozwoliłaby nam na zaciągnięcie takiego kredytu” [4].

Ze tego względu gmina Mykanów zaczęła ubiegać się o dofinansowanie państwowe. Ostatecznie została zakwalifikowana przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska do projektu neutralizacji tego typu zagrożeń. Nowy program państwowy z 2025 r. zagwarantował 200 mln zł z rezerwy budżetu państwa do wykorzystania na likwidację dzikich wysypisk odpadów niebezpiecznych. Przygotowana do złożenia odpowiedniego wniosku gmina Mykanów otrzymała zapewnienie, że wsparcie zostanie jej udzielone w wysokości 33 mln zł. Z uzyskanych informacji wynika, że 99% niezbędnej kwoty zostanie udostępnione przez MKiŚ, a tylko 1% dopłaci sama gmina [3]. 26 maja 2025 r. podpisano porozumienie w tej sprawie [4].

Usuwanie odpadów niebezpiecznych potrwać może do października 2026 r.

Program państwowy, w ramach którego gminy mogą pozyskiwać środki na usuwanie odpadów niebezpiecznych z nielegalnych składowisk, został wydłużony, co pozwala również na zwiększanie kwot wsparcia i umożliwia lepszą realizację przyjętych planów. W gminie Mykanów prace związane z usuwaniem toksycznych substancji mają zakończyć się najpóźniej do października 2026 r. [4]. Pieniądze trafią do Mykanowa w dwóch transzach: ponad 14 mln zł w roku 2025, a druga część w roku 2026 [3].

Wójt Dariusz Pomada podczas rozmowy z Radiem Jura podkreślił, iż ma nadzieję na mniejszą objętość odpadów niebezpiecznych niż ta pierwotnie oszacowana. Jak przypominał, w Częstochowie wstępnie przewidywano, że na nielegalnym składowisku odpadów znajdowało się 6 tys. ton, natomiast podczas prac okazało się, że było tam złożonych 2,6 tys. ton. W przypadku Kokawy wójt nie spodziewa się co prawda aż takich różnic, ale zakłada, że początkowa ocena wagi odpadów na 4 tys. ton również została przeszacowana [3].

Bezpieczeństwo Kokawy

Starostwo Powiatowe w Częstochowie podkreśla, że zdobycie odpowiednich funduszy nie było łatwe, ale wieloletnie starania wszystkich zainteresowanych – w tym szczególnie Wicewojewody Śląskiego Adama Zaczkowskiego, przedstawicieli administracji rządowej, lokalnych władz i inspektorów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska – w końcu przyniosły odpowiednie efekty. Dzięki rzetelnym badaniom, monitorowaniu stanu składowiska odpadów i przygotowaniu profesjonalnej dokumentacji (w tym analiz laboratoryjnych) udało się pozyskać środki, które zapewnią bezpieczeństwo mieszkańcom Kokawy i całej gminy Mykanów [5].

W rezultacie, po blisko 10 latach niepokoju i życia tuż obok składowiska odpadów niebezpiecznych, Kokawie zostanie przywrócone bezpieczeństwo. Mieszkańcy będą mogli przestać się obawiać o swoje życie i zdrowie, a środowisko zostanie odciążone i oczyszczone.

Szeroka skala dofinansowania

Na koniec warto dodać, że podobne wsparcie w walce z nielegalnymi składowiskami odpadów niebezpiecznych zostało przyznane także innym gminom. Łącznie w całej Polsce wytypowano 9 lokalizacji, w tym 4 – w województwie śląskim, 2 – w łódzkim, 2 – w świętokrzyskim oraz 1 – w małopolskim. Są to miejsca, które wymagają najbardziej pilnej interwencji, zabezpieczenia terenu i usunięcia śmieci. Jak podaje MKiŚ: „W wytypowanych lokalizacjach znajdują się m.in. odpady z przemysłu chemicznego, petrochemicznego, farbiarskiego, lakierniczego i motoryzacyjnego, takie jak: odpady chemiczne, odpady farb, lakierów, oleje odpadowe, odpady z rozpuszczalników organicznych”. Dofinansowanie z rezerwy celowej budżetu państwa na rzecz walki z odpadami niebezpiecznymi jest przewidziane na lata 2025–2027 [6].

Bibliografia

1. Ciastek P. Częstochowa. Niebezpieczne odpady zagrażają w Kokawie. Inspektorzy WIOŚ sprawdzali miejsce ich porzucenia. Naszemiasto.pl. [Internet] 2024 [dostęp: 25.06.2025]. Dostępny w: https://czestochowa.naszemiasto.pl/czestochowa-niebezpieczne-odpady-zagrazaja-w-kokawie/ar/c1-9814869
2. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach – Portal Gov.pl. Kokawa, inspektorzy prowadzą oględziny miejsca porzucenia odpadów [Internet]. [dostęp: 25.06.2025]. Dostępny w: https://www.gov.pl/web/wios-katowice/kokawa-inspektorzy-prowadza-ogledziny-miejsca-porzucenia-odpadow
3. Radio Jura. Nielegalne odpady w Kokawie. Są pieniądze na neutralizację bomby ekologicznej [Internet]. 2025 [dostęp: 25.06.2025]. Dostępny w: https://www.radiojura.pl/nielegalne-odpady-w-kokawie-sa-pieniadze-na-neutralizacje-bomby-ekologicznej.html
4. Naszemiasto.pl. Wielkie sprzątanie pod Częstochową: Ponad 33 mln zł na walkę z ekologiczną bombą w gminie Mykanów [Internet] 2025 [dostęp: 25.06.2025]. Dostępny w: https://zawiercie.naszemiasto.pl/wielkie-sprzatanie-pod-czestochowa-ponad-33-mln-zl-na-walke-z-ekologiczna-bomba-w-gminie-mykanow/ar/c15p2-27653939
5. Powiat Częstochowski. Kokawa odzyskuje oddech [Internet]. [dostęp: 25.06.2025]. Dostępny w: https://www.czestochowa.powiat.pl/page_id=3745
6. Ministerstwo Klimatu i Środowiska – Portal Gov.pl. 200 mln zł dla samorządów na usuwanie nielegalnie zgromadzonych odpadów [Internet]. 2025 [dostęp: 25.06.2025]. Dostępny w: https://www.gov.pl/web/klimat/200-mln-zl-dla-samorzadow-na-usuwanie-nielegalnie-zgromadzonych-odpadow